(Мөдәмил Әхмәтовның юбилее уңаеннан)
Мөдәмилнең көтмәгәндә егетлек эшләп куя торган гадәте бар иде. Ул хәзер дә шу­лайдыр инде.
Башта кечкенә тарих. “Авыл утлары”нда бүлек мөдире булып эшләгәндә, көтмәгәндә дисәм дә ярый, районның ике түрәсе арасында барган коточкыч астыртын интригага тардым.
Көннәрдән беркөнне райком түрәсеннән Ык аръягындагы хуҗалыкка барып, чөген­дер эшкәртүнең “адәм гыйбрәте” икәнлеген ачып салырга дигән фәрман алдым. Пар­тия кушкач, үтибез инде. Ул чактагы гадәт буенча, рейд оештырдым, мәкалә шәп ки­леп чыкты - пешердем урындагы уңмаган җитәкчеләрне. Җаваплы сәркатип, мәкалә­не укыгач, мыек астыннан елмая төшеп:
- Яза беләсең инде, - диде. Аннан сы­нап, серле караш ташлагач, -Бастырасыңмы?- дип тә өстәде.
- Ничек инде?.. Райком заданиесе! Хуҗа­лыкта чыннан да эшләр хөрти бит.
- Үзеңә кара... - Илтифатсыз җавап ишетелде.
Мәкалә басылып чыккан иртәдә, бүлмәгә редакциянең "алтын баганасы’’ сана­лган кеше кереп, ярып салды:
- Сине, Факил, Башкарма комитетта көтәләр. Тиз килергә кушалар...
Күзләре, йөзе балкып тора үзенең. Мине Башкарма комитетка чакырган­га бу кадәрле нигә сөенергә инде. Фатир вәгъдә итебрәк йөриләр иде... Шуңа куана, шәп тә кеше инде, дигәнрәк уйлар йөгереш­те дөньяның күптин-күп катлы икәнен аңлап бетермәгән башымда.
Бардым. Сәркатип Олуг түрә бүлмәсе төбендә көтеп торырга кушты. Озак та үтмә­де, кабинеттан җилләнеп бер ханым килеп чыгып, кулындагы гәзитне борын төбендә уйнатып алды:
- Квартира көтмә, булмаячак, - диде ул ачы тавыш белән. - Бар, Фәлән Фәләнечкә күренеп чык!
Нигәдер шик төште. Ашыктырып монда китерүнең хикмәте бар ахрысы. Эчкә үттем.
- Тәк, ни йомыш? - диде астан карап, Олуг түрә. Тыныч, хәтта битараф караш ташлаган кебек булды. Сизеп торам, эчен­дәге ярсуын көчкә тыеп тора бу
- Газетага эшкә күчергәндә, бер ай эчендә фатир бирәбез дигәннәр иде райком бю­росында. Инде өч ай...
Сүземне әйтеп бетерә алмадым, Олуг түрә кызыл йөзен чытып, теш арасыннан гына әйтеп салды:
- Фамилияң... Сафинмы әле?.. Мәктәп директоры булып эшләдең бит?
Баш селке­гән булам. Олуг түрә өстәл өстендәге тупыл ма­мыгын өреп, ярып салды.
- Сиңа бу бишьеллыкта да, икенче би­шьеллыкта да фатир бирү каралмаган. Рай­комда сөйләрләр алар. Анда сөйли беләләр. Аларга ышанып, вакыт үткәреп йөрмә!
Аптыраулы халәттә редакциягә кайтып барганда, каршыга Мөдәмил очрады.
- Нәрсә, пешереп чыгардылармы әллә, - ди бу, хәлнең шәп булмавын чамалап.
- Фатир юк, булмаячак та, дип чыгарды әле Олуг түрә.
- Соң бу мәкаләң белән... - диде Мөдә­мил кыза төшеп, - редакциядә берсе дә аңлатып тормадымыни! Син бит районда тыелган зонага кереп, бөтен эчен актарып чыккансың.
- Ничек? - дидем гаҗәпләнеп.
- Менә шулай. Олуг түрәнең биләмәсе ул. Үзе төзегән хуҗалык. Аның рөхсәтеннән башка анда беркем дә аяк басмый. Райком­нан сине җибәргән кешенең кан дошманы ул. Синең кул белән Олуг түрәдән үч алган. Моны ныклап редакциядә аңлатырга ти­ешләр иде...
Мәдәмилгә ышанмый мөмкин түгел. Җитмешенче еллар дәвамында райондагы әдәби мохитны Мөдәмилдән башка күз ал­дына китереп булмый иде. Яшь каләм ияләренә Мөдәмилнең ярдәме зур булды. Ре­дакциянең авыл хуҗалыгы бүлегенә аның урынына килдем. Үзе тәкъдим итте. Иҗатны активлаштырырга шәп булыр дип уйлашкан идек. Ул чакта Мөдәмил лирик-романтик шигырьләре, фәлсәфи хикәяләре белән игътибар үзәгендә. Казанда, Язучылар бер­легенең әдәби остаханәсендә хикәяләрен Әмирхан Еники укып, җылы фикер әйткән өметле каләм иясе. Сирәкләргә тия торган бәхет. Әмма мин килгәндә редакциядә әлеге накал сүрелгән иде. Районның әдәби рухын тотып торучы Фоат абый Садриев Мәскәүгә укырга китеп барган, Мөдәмил үзе, аның белән кара-каршы утырган шәп егет Рамил Шәмсиев райкомга күчкәннәр иде. Яңа ре­дакторның әдәбиятка карашы очерк белән чикләнә. Очеркны ул әдәбиятның югары ноктасы дип таный иде. Ә җаваплы сәрка­тип бүлмәгә кереп утырырга өлгермәдем, ишекне киереп ачып, кистереп әйтеп куйды: “Монда Язучылар оешмасы да, мәктәп тә түгел!"
Артында кемдер хихылдап көлеп җибәрде...
...Ул көнне Мөдәмил үзенең эш бүлмәсенә алып кереп, редакциядә эшләүнең, район түрәләре арасындагы катлаулы мөнәсәбәтләрнең серләрен төшендерде. Озак кына миңа фатир эзләп тә йөрдек. Әмма рәт чыкмады. Гомер үткәреп йөрисе юклыгын аңлап, эштән китәргә гариза яздым. Алар - райкомга... Ул көннәрдә редакция бер атна дәвамында шаулап торды. Партиягә керергә вакыт җиткән иде, атна буе минем персонал эшне тикшерделәр. Ул чак өчен язмышка тиң нәрсә - алу-алмау мәсьәләсе көн тәртибендә иде. Позиция шул: гаризаны кире алсам - әгъза булам, алмасам - юк. Үз сүземдә нык тордым, тәки гаризаны кире алмадым, ахырда шау-шу астында партиягә килеп кердем. Дөресен әйтим, дөньялар үзгәргәч тә, партиядән чыкмый калдым, сүздә килешердәй нәрсәләре куп иде аның. Җит­мәсә, шул кадәр шаулап кер дә ди... Бөтен җыелышларда да райком вәкиле Медәмил Әхмәтов мине яклап, терәк булып утырды.
Әмма райком да кире чигенми. Эштән җибәрмәскә дигән фәрман килеп иреште. Озак уйлап, икеле-микеле йөри торган гадәт юк, бер карарга киләм икән, тиз тотам аны­сы. Алдаганны җенем сөйми. Китәм дигәч, китәм дип тартышам. Тик бер мәшәкать, нәкъ шул көннәрдә хатыным бәби алып кайтты. Чыгарга вакытлары җитте, бала тудыру йортыннан чыгармыйлар гына бит. Белешә торгач ачыкланды, мин гаризаны кире алмыйча, райкомнан әни белән бәбине чыгармаска кушканнар. “Берәр ничек җайла­саң гына инде, - дип андагы бер шәфкать туташы хәлгә керергә тырыша. - Болай озак яткырырга ярамый, ни булмас, котылу ча­расын тап, - дип өтәләнә. -Табиб райкомга каршы килә алмый...”
Бөтен районга киңәш сорап барырга бер кеше бар, ул - Мөдәмил. Хәлне аңла­тып бирдем. Бу кадәресен үк көтмәгән иде, телефоннан кем беләндер сөйләште дә, ашыгып хастаханәгә киттек. Мине ишек тө­бендә калдырып, эчкә кереп, табиб белән киңәш-табыш иттеләр. Чыккач:
- Якшәмбе көнне... Сәгать уннарда,
кеше күзенә күренми генә... - дип, Мөдәмил авызына сигарет капты. Аның кебек куе тө­тен чыгарып тәмәке тарткан кешене сирәк күрәм. Тәмен белә шул нәмәрсәнең.
Ял көнне хатыным белән нәни кызымны хастаханәдән урлап диярлек алып чыктым. Редакция машинасын бирергә курыктылар, бензовоз табып, авылга кайтып киттек.
Мөдәмилнең гомер бәйрәме җиткәнен ишеткәч, шундый истәлекләр кайнашып алды җанда. Мин аның үзенә хас холкы булган, бераз кылчыклырак, үз дөресен аргументлаштырырга яратучан, “өстәгеләр" белән эш итүнең рәтен белүче (әйбәт мәгънәдә), бер караганда - романтик рух­лы, икенче карасаң - бик прагматик, әмма игелекле егет дип беләм. Ул шулай булып калгандыр да. Юбилеең белән, яшьлек дус­тым! Озак яшә, бәхетле бул, сәламәт гомер ит! Син хастаханә тозагыннан коткарып кал­ган кызым бер ай элек кенә үзе бәби алып кайтты. Мин бу юлларны язганда хатыным, кызым, кияү шул сабый белән мәш киләләр әле. Минем котлауларга алар да кушыла.
Ихтирам белән: Факил САФИН, язучы, филология фәннәре канди­даты, фәнни-методик үзәк җитәкчесе.
Яр Чаллы.